Πώς πρέπει να είναι ένα νέο τραπεζικό μοντέλο για τις ανάγκες της κοινωνίας

Του Ζώη Πεπέ

Κατά την τελευταία τετραετία ζούμε σε μια κατάσταση που δεν μπορεί να συνεχιστεί: οι τράπεζες κερδίζουν δανείζοντας στο δημόσιο για να τις σώσει και το χρηματιστικό κεφάλαιο όχι μόνο δεν τιμωρείται για την κρίση που προκάλεσε, αλλά αποζημιώνεται από αυτούς στους οποίους θα έπρεπε να λογοδοτήσει. Αυτό είναι προκλητικό για μια κοινωνία που κατεδαφίζεται, όπου οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν αυξανόμενες οικονομικές δυσκολίες εκρηκτικού χαρακτήρα.

Δεν είναι τυχαίο που οι έρευνες κοινής γνώμης δείχνουν ότι οι τράπεζες υφίστανται μια διαδικασία ηθικής και κοινωνικής απαξίωσης που σχετίζεται με τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις του επιχειρηματικού μοντέλου που επικράτησε ειδικά κατά τα τελευταία είκοσι έτη: απελευθέρωση των αγορών, αποδιαμεσολάβηση, ανάδειξη του δανεισμού σε καθοριστικό κινητήρα της οικονομίας, ιδιωτικοποιήσεις, κερδοσκοπία που οδήγησε στην κρίση, και άλλα.

Επισημαίνουμε ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα αποτελεί οργανικό τμήμα της καπιταλιστικής οικονομίας (όχι παρασιτικό στοιχείο), διότι επιτελεί μια σειρά κρίσιμων λειτουργιών:

* συγκεντρώνει και διοχετεύει χρήμα το οποίο δεν χρησιμοποιείται από τους καταθέτες και το διαθέτει ως χρηματικό κεφάλαιο στις επιχειρήσεις,

* δημιουργεί χρήμα (κυρίως ως χρηματικό κεφάλαιο) προεξοφλώντας τη δυναμική της ανάπτυξης της οικονομίας και της συνακόλουθης αύξησης των εισοδημάτων,

* επιτρέπει τη γρήγορη μετακίνηση του κεφαλαίου μεταξύ λιγότερο κερδοφόρων κλάδων της οικονομίας σε κλάδους με υψηλότερη απόδοση κεφαλαίου,

* επιτελεί μια διαδικασία συνεχούς αποτίμησης των πάγιων κεφαλαίων των επιχειρήσεων,

* δημιουργεί ένα σύστημα διαχείρισης επιχειρηματικού κινδύνου για κάθε μορφή οικονομικής δραστηριότητας,

* καθιστά σύμμετρες τις πιο διαφορετικές μορφές περιουσιακών αποδόσεων

* και επομένως συμβάλλει στην ομογενοποίηση των επιμέρους διαδικασιών διευρυνόμενης αναπαραγωγής του κεφαλαίου.

Αυτές οι λειτουργίες του ΧΠΣ κατανοούμε όλοι ότι δημιουργούν ανεξέλεγκτες δυνατότητες σε όσους το ελέγχουν και τεράστια οφέλη στα συμφέροντα που υπηρετεί.

Το εναλλακτικό μοντέλο

Η οικοδόμηση του εναλλακτικού μοντέλου οργάνωσης και λειτουργίας ενός άλλου χρηματοπιστωτικού συστήματος με απώτερο στόχο την ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας, που θα τεθεί στην υπηρεσία της κοινωνίας και όχι των αυτόνομων κερδοσκοπικών συμφερόντων του κεφαλαίου, είναι και παραμένει προγραμματική στόχευση της αριστεράς. Έχουμε την άποψη ότι οι τράπεζες πρέπει να λειτουργούν με κριτήριο τις ανάγκες της κοινωνίας επειδή μέσω της χρηματοδότησης καθορίζουν αποφασιστικά το μοντέλο παραγωγής, ανάπτυξης και κατανάλωσης της κοινωνίας. Ειδικά σε περιόδους κρίσης οι τράπεζες θα έπρεπε να αμβλύνουν τις συνέπειες της κρίσης και όχι να τις εντείνουν περαιτέρω.

Όμως για να το κάνουν αυτό οι τράπεζες πρέπει να λειτουργούν ως «κοινωφελείς» και όχι ως κερδοσκοπικοί οργανισμοί, δηλαδή να έχουν ως βασικό κριτήριο της πιστοδοτικής τους πολιτικής τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας, ενταγμένες σε ένα συνολικό σχεδιασμό και όχι το «κέρδος για τον μέτοχο» και μιας αναδιανομή του πλούτου μέσω των πολιτικών χρηματοδότησης και των «ρυθμίσεων» όπως συμβαίνει σήμερα. Το επιχειρηματικό τραπεζικό μοντέλο στον καπιταλισμό και ειδικά στην νεοφιλελεύθερη εκδοχή του, όπως λειτουργεί τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με το οποίο η τράπεζα είναι μια επιχείρηση που πρέπει να λειτουργεί με στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους και μάλιστα με όσο το δυνατόν μικρότερη απασχόληση ιδίων κεφαλαίων, έχει αποτύχει παταγωδώς.

Ο τραπεζικός θεσμός

Το αίτημα για την υιοθέτηση κοινωνικών αξιών στον τραπεζικό κλάδο και εν γένει στην οικονομία προβάλλει σήμερα εντονότερα από ποτέ, εν μέσω της παγκόσμιας κρίσης. Αυτό μάλιστα σήμερα υιοθετείται από τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών ακόμη και αν δεν αμφισβητούν συνολικά το κοινωνικό-πολιτικό σύστημα. Οι τράπεζες αποτελούν, ανεξαρτήτως ιδιοκτησιακού καθεστώτος, εκ των πραγμάτων, ημιδημόσιους θεσμούς, διότι μέσω της διαχείρισης κεφαλαίων (μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος από καταθέσεις) και της χορήγησης πιστώσεων, επηρεάζουν το σύνολο των οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Για τον λόγο αυτό, το αντικείμενο των τραπεζών εντάσσεται στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας ή «γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος» κατά την ορολογία ακόμη και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικά σήμερα στην Ελλάδα το τραπεζικό σύστημα έχει άντληση από την κρατικό προϋπολογισμό περίπου 5 δισ. ευρώ ως κεφάλαια και 148 δισ. ευρώ σε εγγυήσεις όταν τώρα η χρηματιστηριακή αξία όλων των τραπεζών δεν ξεπερνά τα 4 δισ. ευρώ. Ήδη μετά το κούρεμα του PSI θα διατεθούν ακόμη 30 δισ. ευρώ, που θα φορτωθεί ως δάνειο από την τρόικα με τους γνωστούς δυσβάστακτους όρους ο ελληνικός λαός.

Η ασφυξία στην κοινωνία

Έχοντας σήμερα ως φυσικούς συμμάχους εκατοντάδες χιλιάδες πολιτών που έχουν ληξιπρόθεσμα δάνεια και δεν μπορούν να τα εξυπηρετήσουν, χιλιάδες αυτοαπασχολούμενων και μικροεπαγγελματιών στην ίδια επίσης κατάσταση, είναι ώρα να γεμίσουμε με συγκεκριμένο περιεχόμενο τον προγραμματικό στόχο του ΣΥΡΙΖΑ για εθνικοποίηση-κοινωνικοποίηση των τραπεζών.

Να αναδείξουμε το γεγονός των δισεκατομμυρίων κερδών που καρπώθηκαν οι μεγαλομέτοχοι των τραπεζών και οι συνεργάτες τους όλα τα περασμένα χρόνια, του πρόσφατου δανεισμού τους από το ελληνικό δημόσιο (που κατακρεουργεί τους εργαζόμενους), πολλαπλάσιου της χρηματιστηριακής τους αξίας, των σκανδάλων που επί χρόνια κυοφορούνται στον πυρήνα αυτόν της οικονομίας της χώρας (πρόσφατο της Proton Bank) και να τα συνδυάσουμε με μια πρόταση για μια άλλη λειτουργία του χρημ/κού συστήματος, υπό δημόσιο έλεγχο, το οποίο δεν θα πρέπει να έχει κατ' ανάγκη κέρδη, και μάλιστα υπέρογκα, θα εφαρμόζει φιλολαϊκή επιτοκιακή πολιτική, θα χρηματοδοτεί με ειδικούς όρους επιλεγμένους κλάδους της οικονομίας με βάση ένα συνολικό αναπτυξιακό σχέδιο, θα πριμοδοτεί τα στεγαστικά δάνεια κ.λπ.

Σήμερα η διεθνής εμπειρία διδάσκει ότι όταν η κυβέρνηση είναι στα χέρια των καπιταλιστών και εθνικοποιημένες να είναι οι τράπεζες δεν εξασφαλίζουν αυτόματα καμία λειτουργία προς όφελος της κοινωνίας.

Επομένως το στόχο της εθνικοποίησης – κοινωνικοποίησης των τραπεζών θα πρέπει να τον εντάσσουμε σε ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα που θα εφαρμόσει μία προοδευτική αριστερή κυβέρνηση.

Απαντήσεις και στόχοι

Σ' αυτό το πρόγραμμα θα πρέπει να απαντάμε,

* τι παράγει η τραπεζική επιχείρηση,

* γιατί,

* πώς,

* για ποιους;

Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει από σήμερα να αναδείξει να προωθεί και να διεκδικεί με δράσεις συγκεκριμένες, τον νέο δημόσιο και κοινωνικό ρόλο τραπεζών που θα βασίζεται ενδεικτικά πάνω τους εξής επτά άξονες:

1. Αποκατάσταση σχέσεων με τους πολίτες στους οποίους προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.

2. Προώθηση ρυθμίσεων ανακούφισης των υπερχρεωμένων νοικοκυριών.

3. Καταπολέμηση τραπεζικού αποκλεισμού.

4. Στήριξη πολύ μικρών επιχειρήσεων και οργανώσεων της κοινωνικής/συνεταιριστικής οικονομίας.

5. Στήριξη παραγωγικών και αειφόρων επενδύσεων (νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα).

6. Σεβασμός των συλλογικών διαπραγματεύσεων και συμβάσεων, βελτίωση εργασιακών σχέσεων και συνθηκών εργασίας.

7. Ανάπτυξη προϊόντων «ηθικής» και «αλληλέγγυας» αποταμίευσης.

Σε αυτό το γενικό πλαίσιο μπορούν να προτείνουμε δράσεις με δημόσια συζήτηση και κινητοποίηση φορέων και κινημάτων .

Μια τέτοια δράση που συνδέεται με τους δύο πρώτους άξονες είναι η δημιουργία κινήματος για την αναδιαπραγμάτευση των δανείων των εργαζομένων, αυτοαπασχολουμένων και μικροεπαγγελματιών που έχασαν τη δουλειά τους, ανέργων, συνταξιούχων κ.λπ.

Αυτό το κίνημα στηρίζεται σε τεκμηριωμένες θέσεις όχι μόνο ηθικά και πολιτικά άλλα και με βάση το δίκαιο τους υπάρχοντες κανόνες και τη λογική μπορούμε να αναζητήσουμε τέτοιες προσεγγίσεις σε πολλές ιστορικές στιγμές από την εποχή της σεισάχθειας του Σόλωνα της αρχαίας Αθήνας .

Η πιστωτική επέκταση των καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων, με μέση ετήσια ονομαστική αύξηση 29,7% και 28,7% (!!!) αντιστοίχως μεταξύ 2001-2008 σε συνδυασμό με την παραδοχή ότι ακολούθησε έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των τραπεζών και εφαρμογή χαμηλότερων πιστωτικών κριτηρίων, αποδεικνύει μόνο τη βουλιμία των τραπεζιτών της χώρας για περισσότερα υπερκέρδη.

Ασφαλώς, δεν πιστεύουμε ότι το πρόβλημα των επισφαλών δανείων οφείλεται στην άγνοια των τραπεζιτών. Την αποδίδουμε ευθέως, πλην της γενικότερης οικονομικής κατάστασης, στην απληστία των τραπεζιτών και των golden boys και στην καταστρεπτική δανειακή πολιτική του δώσε δάνειο σε όποιον βρεις.

Αυτή απέφερε πολλά δισ. κερδών συνολικά στους καπιταλιστές, που δημιουργούσαν πλασματική αγοραστικά δύναμη για μεγιστοποίηση των κερδών τους όλη την προηγούμενη εικοσαετία, στους μετόχους αλλά και σε μια κλειστή κάστα managers με διαπλοκές με τις πολιτικές εξουσίες.

Το γεγονός ότι ο ιδιωτικός δανεισμός έφτασε στην Ελλάδα το 2010 το 110,9% του ΑΕΠ, από το 30% πριν την απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος το 1994, απλά επισημαίνει την αυτοτελή ευθύνη των τραπεζών, που οφείλουν να πληρώσουν το μέρος που τους αναλογεί.

* Ο Ζώης Πεπές είναι στο προεδρείο της ΟΤΟΕ και Μέλους του πανελλαδικού συντονιστικού του ΣΥΡΙΖΑ